Στην ιστορία της επιστήμης και της φιλοσοφίας, ο Πυθαγόρας είναι γνωστός για τα θεμελιώδη μαθηματικά του θεωρήματα. Όμως, υπάρχει και μια λιγότερο γνωστή αλλά άκρως εντυπωσιακή επινόηση που του αποδίδεται: η περίφημη Κούπα του Πυθαγόρα ή αλλιώς, η Δίκαιη Κούπα.
Ο Μύθος
Η παράδοση λέει ότι γύρω στο 530 π.Χ., κατά τη διάρκεια των έργων ύδρευσης στη Σάμο, ο Πυθαγόρας παρατήρησε ότι οι εργάτες συνήθιζαν να πίνουν κρασί υπερβολικά, κάτι που επηρέαζε αρνητικά την αποδοτικότητά τους. Θέλοντας να τους δώσει ένα μάθημα με έξυπνο και συμβολικό τρόπο, σχεδίασε την Κούπα της Δικαιοσύνης.
Αυτή η κούπα λειτουργεί με απλή αλλά ιδιοφυή φυσική αρχή. Όσο το κρασί γεμίζει την κούπα μέχρι μια ορισμένη γραμμή, μπορείς να το απολαύσεις χωρίς κανένα πρόβλημα. Αν όμως ξεπεράσεις αυτό το όριο — αν δηλαδή υπερβείς το μέτρο από απληστία — η κούπα αδειάζει ολόκληρη από τον πάτο! Η υπερβολή δεν φέρνει ποτέ καλό.
Πώς λειτουργεί;
Ο μηχανισμός της βασίζεται στο φαινόμενο των συγκοινωνούντων δοχείων και στο σιφώνιο. Στο κέντρο της κούπας υπάρχει μια κρυφή στήλη με ένα σωληνάκι που ξεκινά από τον πάτο και ανεβαίνει μέχρι το εσωτερικό της. Όταν η στάθμη του υγρού ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο ύψος, δημιουργείται υποπίεση και το υγρό αδειάζει αυτόματα από το κάτω μέρος.
Μύθος ή Αλήθεια;
Κάποιοι αμφισβητούν αν ο ίδιος ο Πυθαγόρας ήταν πράγματι ο εφευρέτης αυτής της κούπας. Είναι πιθανό η ιστορία να δημιουργήθηκε αργότερα, ως φόρος τιμής στην πυθαγόρεια ιδέα της μεσότητας και του αυτοελέγχου. Όπως μου είπε κάποτε ένας νεαρός πωλητής σε μαγαζί της Σάμου, όταν αμφέβαλα για την αυθεντικότητα του μύθου: «Εγώ πιστεύω ότι είναι αλήθεια. Γιατί είναι τόσο… Πυθαγόρας».
Και πράγματι, η Κούπα του Πυθαγόρα συνδυάζει όλα όσα χαρακτήριζαν τη σκέψη του Σαμίου φιλοσόφου: σεβασμό στη μετριοπάθεια, ευφυία στον σχεδιασμό και ένα μάθημα με ισχυρό αντίκτυπο.
