«Γιατί, λοιπόν, το μηδέν, αυτό το $Ο$ χωρίς πρόσωπο, όπως το αποκαλούσε ο Σαίξπηρ, παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του γιγάντιου ιστού παραστάσεων που είναι τα μαθηματικά;», αναρωτιέται ο συγγραφέας Robert Kaplan στην 
εισαγωγή του εξαιρετικού βιβλίου του, «Το υπαρκτό τίποτα. Μια ιστορία του μηδενός» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια). Η σχέση του Σαίξπηρ με τους αριθμούς και τα Μαθηματικά είναι ένα θέμα το οποίο απασχολεί κατά καιρούς αρκετούς επιστήμονες.
Τους δεσμούς του σαιξπηρικού έργου με την επιστήμη μνημονεύει σε άρθρό της και η Madeleine S. Killacky, διδακτορική φοιτήτρια Μεσαιωνικής Λογοτεχνίας στο βρετανικό Πανεπιστήμιο Bangor. Το κείμενό της δημοσιεύεται στην πλατφόρμα επιστημονικών θεμάτων «The Conversation». Η ίδια τονίζει ότι σε αρκετές διάσημες σκηνές στα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ εντοπίζονται μαθηματικά μοτίβα, οι επιστημονικές έννοιες που άλλαξαν, στα τέλη του 16ου αιώνα, τις αντιλήψεις που είχαν οι άνθρωποι για τον κόσμο.
«Στην εποχή του Σαίξπηρ είχαν συνηθίσει την ιδέα του απείρου. Γνώριζαν αρκετά για τους πλανήτες, τον ουρανό και τον καιρό. Αλλά οι άνθρωποι ήταν πολύ λιγότερο συνηθισμένοι στην αντίστροφη ιδέα, ότι κάτι πολύ μικρό (ακόμη και το τίποτα) μπορούσε να εκφραστεί με μαθηματικά αξιώματα. Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της λέξης “μηδέν” στην αγγλική γλώσσα έγινε μόλις το 1598», σημειώνει η αρθρογράφος.
Στη συνέχεια αναφέρεται στον Ιταλό μαθηματικό Φιμπονάτσι, ο οποίος βοήθησε, στον μακρινό 13ο αιώνα, να εισαχθεί η έννοια του μηδενός στην επιστήμη. Και φτάνει στον Καρτέσιο, στον Νεύτωνα και στον Λάιμπνιτς, οι οποίοι, με την ανάπτυξη του λογισμού στα τέλη του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα, έβγαλαν το μηδέν από το σκοτάδι και του χάρισαν μια εξέχουσα θέση στη σκέψη μας. Περίπου την ίδια εποχή, οι επιστήμονες ανακάλυψαν τους μικροοργανισμούς, και ο κόσμος άρχισε να εξοικειώνεται με την ιδέα ότι η ζωή μπορεί να υπάρχει και σ ’ένα μικρότερο επίπεδο. «Τότε», συμπληρώνει η αρθρογράφος, «εμφανίστηκαν και τυποποιήθηκαν σταδιακά τα σύμβολα της ισότητας, του πολλαπλασιασμού, της διαίρεσης, της ρίζας, του δεκαδικού ψηφίου και της ανισότητας».
Σύμφωνα με την Madeleine S. Killacky, ο Σαίξπηρ επιχειρεί να ενσωματώσει στην τέχνη του τις επιστημονικές ανακαλύψεις της εποχής του. Να συμφιλιωθεί με τους νέους τρόπους υπολογισμού, με την έννοια της αναλογίας και με τα νέα μαθηματικά σύμβολα.
Στον πρόλογο του θεατρικού έργου «Ερρίκος ο Ε’», στο οποίο υμνεί τις ικανότητες του Ερρίκου του Ε’ που, με την περίφημη νίκη του στο Αζινκούρ κατατρόπωσε τη φεουδαρχική Γαλλία και δημιούργησε την Ενωμένη Αγγλία, ο Χορός εισέρχεται στη σκηνή και λέει μεταξύ άλλων : «[…] Ή μήπως χωράει τούτη η στρογγυλή σκηνή από σανίδια να στοιβάξουμε τα κράνη που αντάριασαν τον αέρα στο Αζινκούρ; Συγγνώμη, πάντως: αφού μπορεί ένα ίσιο σημαδάκι, που πιάνει τον λιγότερο χώρο, να δηλώνει το εκατομμύριο, επιτρέψτε και σε εμάς, τα μηδενικά σε τούτο τον μεγάλο λογαριασμό, να επέμβουμε στη φαντασία σας. Θεωρήστε δεδομένο πως μέσα στους τοίχους που μας περιζώνουν υπάρχουν δύο μοναρχίες ισχυρές, που οι ψηλοί τους λόφοι είναι τα φυσικά τους σύνορα, όμως το χώρισμά τους είναι ο βαθύς πόντος, στενός σε πλάτος αλλά μεγάλος σε κινδύνους [1]».
Είναι εμφανές, τονίζει η αρθρογράφος, ότι ο Σαίξπηρ αξιοποιεί μαθηματικές έννοιες και σύμβολα όπως το Ο (αυτό το ταπεινό «σημαδάκι που δηλώνει το εκατομμύριο» ) για να μιλήσει μεταφορικά για τη δύναμη της θεατρικής πράξης, που αναλόγως, με ταπεινά υλικά, ενεργοποιεί τη φαντασία και πλησιάζει υψηλότερες ιδέες.
Παρόμοιες μαθηματικές μεταφορές χρησιμοποιεί στο «Χειμωνιάτικο Παραμύθι»: (« […] για τούτο, σαν μηδενικό καλοβαλμένο, πολλαπλασιάζω μ ’ένα “σας ευχαριστούμε” τις άλλες τις χιλιάδες που έρχονται μπροστά [2]»). Στο θεατρικό έργο «Τρωίλος και Χρυσηίδα» καταφεύγει και πάλι στα μαθηματικά, στους «σπασμένους αριθμούς» και στα κλάσματα, για να περιγράψει την ταραγμένη ψυχική κατάσταση του Τρωίλου που βλέπει την αγαπημένη του Χρυσηίδα να φλερτάρει με έναν άλλον άνδρα.
«Τα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ κατέγραψαν τη μεταβατική περίοδο των μαθηματικών του 16ου αιώνα. Και άφησαν χώρο στο κοινό να συμφιλιωθεί με τις νέες ιδέες και να σκεφτεί διαφορετικά για τον κόσμο μέσα από το πρίσμα της μαθηματικής επιστήμης», καταλήγει η αρθρογράφος.
Συντάκτης: Γιώργος Καρουζάκης
Photo by Jessica Pamp on Unsplash
Πηγή: The Conversation
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου