▪ ΄Αγιος Δωρόθεος Πρώιος, εκ Χίου

Ο Δωρόθεος ο Πρώϊος, κατά κόσμο Δημήτριος, γεννήθηκε από γονείς ευσεβείς και στην Χίο έμαθε τα πρώτα γράμματα. Το 1786 χειροτονήθηκε Ιεροδιάκονος. Δεν γνωρίζουμε όμωςαν αυτό έγινε πριν ή μετά την φοίτησή του στην Πατμιάδα Σχολή, όπου είχε την τύχη να χρηματίσει μαθητής του περίφημου Πάτμιου Διδασκάλου Δανιήλ του Κεραμέως και άλλων περίφημων Διδασκάλων της Σχολής. Μετά την αποφοίτησή του από την Πατμιάδα, πήγε στην Ευρώπη, Φλωρεντία και Παρίσι, και σπούδασε φιλοσοφία και μαθηματικά. Τον Σεπτέμβριο του 1796 διδάσκει φιλοσοφία στην Σχολή της Χίου, με διευθυντή τον Αθανάσιο τον Πάριο. Την χρονιά αυτή γνωρίζεται με τον Διερμηνέα του τουρκικού στόλου Κωνσταντίνο Χατζερή, σε μια επίσκεψη του ναυάρχου Καπουδάν Πασά στην Χίο, ο οποίος του ζήτησε να γίνει δάσκαλος των παιδιών του. Ο Δωρόθεος δέχεται και ένα χρόνο μετά, το 1797,εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και κατόπιν στην Βλαχία, όπου ο Χατζερής διορίζεται ως Ηγεμόνας. Στην Βλαχία ο Δωρόθεος παίρνει μαζί του για βοηθό τον μαθητή του, και μετέπειτα Μεγάλο Διδάσκαλο του Γένους, Νεόφυτο Βάμβα.

Μετά όμως από δύο χρόνια, οι Τούρκοι αποκεφαλίζουν τον Χατζερή, και ο Δωρόθεος αναγκάζεται να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, όπου προχειρίζεται σε Αρχιμανδίτη και διορίζεται από το Πατριαρχείο Ιεροκήρυκας της Μεγάλης Εκκλησίας.

Όταν το 1804 ο Δημήτριος Μουρούζης ιδρύει τη νέα Σχολή του Γένους στην Ξηροκρήνη της Κωνσταντινουπόλεως, η Διεύθυνσής της ανατέθηκε στον Δωρόθεο, την οποία και διεύθυνε επί τέσσερα χρόνια, μέχρι το 1807.

Στο μεταξύ, είχε εκλεγεί και Μητροπολίτης Φιλαδελφείας, με την δέσμευση να διδάσκει στην Σχολή.

Δίδασκε, εκτός από τα θεωρητικά μαθήματα της Φιλοσοφίας και της Λογικής, και τα λεγόμενα πρακτικά, δηλαδή Μαθηματικά, Γεωμετρία και Φυσική. Κατά το διάστημα που ήταν Διευθυντής της Σχολής και Μητροπολίτης, υπέγραφε: Ὁ Φιλαδελφείας Δωρόθεος, ὁ καὶ Σχολάρχης.

Σαν Σχολάρχης ο Δωρόθεος αλληλογραφούσε με επιφανείςομογενείς, ζητώντας την ηθική και υλική συμπαράστασή τους για την καλή λειτουργία της Σχολής. Στην προσπάθειά του αυτή, αλλά καισε άλλες, βρήκε μεγάλη συμπαράσταση από τον Αδαμάντιο Κοραή και τους αδελφούς Ζωσιμάδες.

Το έργο αυτό διασώζεται (μαζί με άλλα της προσωπικής του βιβλιοθήκης), με την ιδιόχειρη υπογραφή του Δωροθέου Πρωίου, στην σημαντική βιβλιοθήκη του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως, που μετά το Φεβρουάριο του παρόντος έτους 2012 θα φιλοξενείται στη «διάδοχη» πόλη της Αδριανούπολης τη Νέα Ορεστιάδα με την φροντίδα του Φ.Σ.Α και του Συλλόγου «Η Ορεστιάδα» των απογόνων Καραγατσιανών- Αδριανουπολιτών και σε ανακαινισμένο, από το Δήμο Ορεστιάδας, κτίριο επί της οδού Ευριπίδου 65.

Παράλληλα όμως με την διοικητική του δραστηριότητα και τα εκπαιδευτικά του καθήκοντα, ο Δωρόθεος ασχολήθηκε και με την συγγραφή και τη σύνταξη της λεγόμενης ΚΙΒΩΤΟΥ. Το έργο αυτό, είναι το λεγόμενο Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, το οποίοσυνέταξε με την βοήθεια συνεργατών του αλλά και των μαθητών του, Νεόφυτο Βάμβα και Νικόλαο Λογάδη. Είχε ασφαλώς και την ηθική και υλική συμπαράσταση του Κοραή και των αδελφών Ζωσιμάδων. Ο πρώτος τόμος του λεξικού εκδόθηκε το 1819.

Από το 1807, κι έως το 1813, εγκαταστάθηκε στην Μητρόπολή του Φιλαδέλφεια, αφού παρέδωσε την διεύθυνση της Σχολής στον Πανταλέοντα Φραγκιάδη και μετέπειτα Μητροπολίτη Χίου Πλάτωνα.

Το 1813 προβιβάζεται στον Θρόνο της Ανδριανουπόλεως, κατά επιθυμία του Πατριάρχου Κυρίλλου και ως διάδοχός του Μητροπολίτης. Ταυτόχρονα αναλαμβάνει την οργάνωση της Αστικής Σχολής Αδριανουπόλεως, στην οποία και διδάσκει Θεολογία, Φιλοσοφία και Φυσικές επιστήμες. Οργανώνει και την βιβλιοθήκη της έχοντας την οικονομική στήριξη του Αδριανουπολίτη Γ. Σακελλαρίου, ο όποιος ήταν από τους πλουσιότερους εμπόρους της Αυστρίας. Σχολάρχης διορίζεται ο Στέφανος Καραθεοδωρής.

Το 1820 κλήθηκε ως συνοδικός στην Κωνσταντινούπολη, αλλά ένα έτος μετά (Απρίλιος 1821 μ.Χ.) συνελήφθη από τους Τούρκους, μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο Ε', και άλλους αρχιερείς και επιφανείς λαϊκούς.

Την Κυριακή του Πάσχα, 10 Απριλίου, απαγχονίζεται ο Πατριάρχης και τρεις Επίσκοποι (Εφέσου, Νικομηδείας, Αγχιάλου). Στις 17 Απριλίου απαγχονίζεται στην Αδριανούπολη ο εφησυχάζων- πρώην Πατριάρχης – Κύριλλος και ακολουθεί ο δικός του απαγχονισμός στο Μέγα Ρεύμα, στις 3 Ιουνίου 1821, μαζί με άλλους τέσσερεις Επισκόπους (Δέρκων, Μυριοφύτου, Γάνου και χώρας, Μεσημβρίας).

Ο Δωρόθεος Πρώιος ανήκει στους μεγάλους Διδασκάλους του γένους. Τα συγγράμματά του, παρόλο που δεν επιχείρησε δημοσίευση επιστημονικών μελετών και περιορίστηκε στη σύνταξη βοηθημάτων για τους μαθητές του, διαδόθηκαν και τα πολλά αντίγραφά τους, που σώζονται σε διάφορες βιβλιοθήκες, βεβαιώνουν το γεγονός ότι αναγνωρίστηκε πολύ πλατιά η αξία του και ως Διδασκάλου. Τα σωζόμενα χειρόγραφα περιλαμβάνουν Αριθμητική, Γεωμετρία, Άλγεβρα και τη Λογική του Γενουηνσίου.

Κατά πληροφορία του C. Iken (Leucothea, Ι. Λειψία 1825, σ. 240/241) ο Δωρόθεος συνέγραψε Εκκλησιαστική Ιστορία, που όμως δεν εκδόθηκε ποτέ. Επιμελήθηκε επίσης την πρώτη έκδοση του Πηδαλίου του Αγ. Νικόδημου του Αγιορείτου (1800 μ.Χ.).

Τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως εθνομάρτυρας Άγιος στις 3 Ιουνίου εκάστου έτους.
Πηγή: adrianoupolis-orestiada