Ανθρακίτης Μεθόδιος [1650/60, Καμνιάς Ζαγορίου – περ. 1736, Ιωάννινα]

Διδάσκαλος και ιερομόναχος συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα των παραδόσεών του τα μαθηματικά και τη σύγχρονή του ευρωπαϊκή φιλοσοφία προκαλώντας αντιδράσεις, που οδήγησαν στην επίσημη καταδίκη του ως αιρετικού από την Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου.Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης γεννήθηκε περίπου στα 1650 στο χωριό Καμνιάς ή Καμινιάς Ζαγορίου και σπούδασε στη Γκιούμειο Σχολή των Ιωαννίνων, όπου και παρακολούθησε τα μαθήματα του σχολάρχη Γεώργιου Σουγδουρή. Διδάχθηκε γραμματική, φυσική και μεταφυσική και έπειτα από προτροπή του δασκάλου του συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία [Χρήστου, 1953: 7].Το 1697, λοιπόν, κι έχοντας ήδη γίνει ιερομόναχος, μετέβη στη Βενετία για να παρακολουθήσει μαθήματα φιλοσοφίας και μαθηματικών.
Ο μετέπειτα μαθητής του Μπαλάνος Βασιλόπουλος μας πληροφορεί ότι ο Ανθρακίτης διδάχθηκε κατά κύριο λόγο μαθηματικές επιστήμες, γεωμετρία, τριγωνομετρία αλλά και αστρονομία, φυσική και μηχανική, ενώ ο ιστορικός Κ.Σάθας αναφέρεται μόνο σε φιλοσοφικές σπουδές [Χρήστου, 1953: 8]. Την ίδια περίοδο μαθαίνει ιταλικά και λατινικά, ενώ παράλληλα υπηρετεί ως εφημέριος στον ορθόδοξο ναό του Αγίου Γεωργίου στη Βενετία έως και το 1708. Σε αυτό το διάστημα θα εκδώσει εκεί τα θεολογικού περιεχομένου έργα του Πνευματική Επίσκεψις και Βοσκός λογικών προβάτων.Θα επιστρέψει στον ελλαδικό χώρο γύρω στα 1708 και έπειτα από μια σύντομη επίσκεψη του στα Ιωάννινα θα μεταβεί στην Καστοριά προκειμένου να αναλάβει τη διεύθυνση ανώτερης τοπικής σχολής. Σύμφωνα με κάποιες πηγές πρόκειται για το σχολείο (''Ιεροσπουδαστήριον'') που λειτούργησε στην Καστοριά από το 1708 με την οικονομική ενίσχυση του Γεωργίου Καστριώτου [Χρήστου, 1953: 11].Η μέθοδος διδασκαλίας του Ανθρακίτη και πολύ περισσότερο το ίδιο το περιεχόμενο των παραδόσεών του –κυρίως μαθηματικά και νεότερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία- συνετέλεσαν στην εδραίωση της φήμης της σχολής, αν και επέφεραν τη δυσαρέσκεια εκκλησιαστικών και άλλων εκπαιδευτικών κύκλων. Έτσι, στα 1719 ο Ιερόθεος Ιβηρίτης έχοντας παρακολουθήσει τις παραδόσεις των μαθημάτων του, διαφωνεί με τη διδασκαλία του και προβαίνει σε επίσημη καταγγελία του στο Πατριαρχείο. Για να υποστηρίξει τις κατηγορίες του παρουσιάζει στη Σύνοδο τετράδια με σημειώσεις του Ανθρακίτη από μεταφράσεις κειμένων του Malebranche. Εξαιτίας αυτών των εξελίξεων ο Ανθρακίτης εγκαταλείπει την Καστοριά το 1719 για να μεταβεί στη Σιάτιστα, όπου πρόκειται να διδάξει για τα επόμενα δύο περίπου χρόνια [Μπόμπου-Σταμάτη, 1995: 113-114].

Κατά την περίοδο της εκεί παραμονής του θα κληθεί από το Πατριαρχείο να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να απολογηθεί για τις κατηγορίες εναντίον του, πράγμα που ο ίδιος αρνείται. Θα επιστρέψει στην Καστοριά, όπου τον Ιούλιο του 1723 παρουσιάζεται στον Αρχιεπίσκοπο Αχριδών Ιωάσαφ και τη σύνοδο της περιοχής και προβαίνει σε ομολογία πίστης. Αμέσως μετά φεύγει για τα Ιωάννινα και εκεί –πιθανότατα μετά από νέα ομολογία στον κλήρο- του ανατίθεται η σχολαρχεία της Γκιουμείου Σχολής [Χατζής, 1962: 305]. Την ίδια περίοδο συμπατριώτες του από τα Γιάννενα -πρόκριτοι και λογίοι- στέλνουν επιστολή (15 Αυγούστου 1723) υπέρ του Ανθρακίτη στον μητροπολίτη Νικομηδείας Παΐσιο, σημαντικού μέλους της Συνόδου στο Πατριαρχείο. Ωστόσο, στις 23 Αυγούστου του 1723 η Ιερά Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης εκδίδει εναντίον του καταδικαστική απόφαση, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται η διδασκαλία και διάδοση των ιδεών του και ο ίδιος καθαιρείται από κληρικός [Μπόμπου-Σταμάτη, 1995: 115]. 

Παρόλο που η απόφαση του Πατριαρχείου δεν επηρέασε άμεσα τη δράση του στη Γκιούμειο Σχολή, στην οποία θα παραμείνει έως και το 1725, ο Ανθρακίτης αποφασίζει να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη. Έπειτα από την ομολογία του μπροστά στη Σύνοδο και την δημόσια καύση των χειρογράφων του, στην οποία ο ίδιος προβαίνει, η προηγούμενη απόφαση ανακαλείται (1725) υπό τον όρο η διδασκαλία του να περιλαμβάνει μόνο την περιπατητική φιλοσοφία κατά τα πρότυπα της κορυδαλλικής παράδοσης [Μπόμπου-Σταμάτη, 1995: 116-117]. Μετά το 1725 φέρεται να αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Επιφανείου Σχολής, όπου το πρόγραμμα της διδασκαλίας του περιλαμβάνει εκτός της περιπατητικής φιλοσοφίας, λογική, μεταφυσική και ηθική. Στη θέση αυτή θα παραμείνει πιθανότατα έως και το θάνατό του περίπου στα 1736.

Η συγγραφική παραγωγή Ανθρακίτη αποτελείται κατά κύριο λόγο από θρησκευτικά και επιστημονικά έργα. Εκτός των θεολογικών συγγραμμάτων του, που τυπώθηκαν στη Βενετία, τα υπόλοιπα είτε εκδόθηκαν μετά το θάνατό του είτε παρέμειναν χειρόγραφα, ενώ εικάζεται ότι εξαιτίας των διώξεών του κάποια από τα κείμενά του έχουν καταστραφεί ή παραμένουν ακόμη άγνωστα [Χρήστου, 1953: 40-41]. Τα πρώτα θρησκευτικά του έργα είναι γραμμένα σε δημοτική γλώσσα, την οποία ο Ανθρακίτης είχε εισαγάγει και στη διδασκαλία του. Ωστόσο, για τα επιστημονικά του εγχειρίδια, τα οποία συνέγραψε μετά το 1725, χρησιμοποιεί την αρχαΐζουσα. Σε αυτά ανήκουν η Οδός Μαθηματική (με τμήματα γεωμετρίας, τριγωνομετρίας, σφαιρικής αστρονομίας κ.α.) που εκδίδεται με επιμέλεια του Βασιλόπουλου Μπαλάνου το 1749, καθώς και τα Λογική Ελάττων και Εισαγωγή της Λογικής [ΕΕΕ, 1983: 275].

Το φιλοσοφικό σύστημα που ανέπτυξε ο Ανθρακίτης αντλούσε την επιρροή του από τις θέσεις των Descartes και Malebranche. Η επίσημη καταδίκη του από το Πατριαρχείο, στην οποία αναφέρεται ως οπαδός του αιρετικού θεολόγου Μιγκέλ ντε Μολίνος, οφείλεται πιθανόν σε σύγχυση της Συνόδου μεταξύ του Μολίνος και του Malebranche. 

Εργογραφία

Επίσκεψις Πνευματική, Βενετία, 1707

Βοσκός λογικών προβάτων, Βενετία, 1708, 

Θεωρίαι χριστιανικαί και ψυχοφελείς νουθεσίαι, Βενετία, 1708 

Οδός Μαθηματική (επιμέλεια Β.Μπαλάνος), Βενετία, 1749

Λογική ελάττων, 1953

Εισαγωγή της Λογικής, (ανέκδοτο)

Λόγος εις τον προφήτην Ηλίαν

Ε. ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ 

Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ

Πηγή: hellinomnimon